Giải Nobel Hoá học 2022 được trao cho nhà khoa học TS. Sharpless, Meldal và Bertozzi cho những đóng góp cực kỳ xuất sắc cho ngành Hoá Dược, những nghiên cứu của họ đã và đang thay đổi ngành Hoá học, tạo ra/nâng cấp hiệu quả thuốc trị ung thư. TS. Barry Sharpless, đang làm viện cho viện Scripps, Mỹ, lần thứ 2 được giải Nobel Hoá học. Thực ra phải gọi ông là Sharply (nhạy bén) chứ không phải Sharpless, vào năm 2001 ông đã được trao giải Nobel lần nhất cho những đóng góp lĩnh vực phản ứng hoá lập thể (stereoselective chemistry). 1 chất hữu cơ phức tạp thường tồn tại ở dạng đồng phân đối quang, 1 dạng quay trái và 1 dạng quay phải, giống như tay trái và tay phải của con người. Tuy cùng 1 chất, nhưng ở 2 dạng đối quang khác nhau có khi sẽ có tính chất dược học hoàn toàn khác nhau. Ví dụ điển hình nhất là Thalidomide, với dạng đối quang R là thần dược giúp giảm triệu chứng khó ở khi mang bầu, ngược lại đồng phân S là chất gây quái thai với đại học ‘chim cánh cụt’ nổi tiếng ở Châu Âu (trẻ sinh ra không có cánh tay, cẳng tay, cẳng chân …) Vào năm nay, ông Sharpless cùng với TS. Meldal (người Đan Mạch) được giải Nobel vì những phát kiến cho ngành ‘click chemistry’ (phản ứng Hoá học giữa các đại phân tử có tính tương hợp, giống như cách chúng ta đút chìa khoá vào ổ khoá). Mà phản ứng nổi tiếng hai người cùng lúc phát minh là phản ứng CuAAC (dùng đồng (Cu) xúc tác phản ứng tạo vòng), có rất nhiều ứng dụng trong ngành hoá bề mặt cũng như dược học. Tuy nhiên, ấn tượng nhất trong năm nay theo mình là bà Bertozzi, đang làm việc tại ĐH Stanford. Bà là người đã nâng ‘click chemistry’ lên một tầm cao mới, vào năm 2003, bà đã phát kiến ra một khái niệm là ‘bioorthogonal chemistry’: tạo điều kiện để các phản ứng hoá học xảy ra trong tế bào mà không ảnh hưởng các hoạt động hoá sinh tự nhiên của tế bào! Một quá trình vô cùng hữu dụng để nghiên cứu các hợp chất như đường, protein, lipid trên tế bào mà không làm độc nó. Bioorthogonal chemistry thúc đẩy nghiên cứu các quá trình/phản ứng hoá sinh bên trong tế bào lên một tầm cao mới. Bà Bertozzi, tốt nghiệp thủ khoa Đh Harvard, bà ấy cùng lúc cũng chơi cho nhiều ban nhạc. Năm 1993, bà qua ĐH Berkeley học Tiến sĩ. Vào năm nghiên cứu sinh thứ 3, người hướng dẫn bà là TS. Bednarski bị chẩn đoán mắc ung thư đại tràng, quyết định bỏ làm nghiên cứu và đi học làm bác sĩ. Bà bị bỏ lại một mình và đã tự hoàn thành đề tài Tiến sĩ mà không có giáo sư hướng dẫn. Sau khi tốt nghiệp bà có thời gian làm sau TS tại ĐH San Franscisco, trước khi quay lại Berkely làm việc. Trùng hợp một điều là năm nay 3 GS nhận giải Nobel Hoá học cùng với ông Paabo (giải Nobel Y học) đều là những người phát kiến ra những ngành khoa học mới nâng tầm hiểu biết Y Dược học của chúng ta. Không khó để hiểu tại sao công trình lớn như vaccine mRNA cũng phải chờ dời lại những năm sau.
