✅ Hội chứng bàn tay chân (Hand-Foot Syndrome or Palmar-Plantar Erythrodysesthesia) là phản ứng da ở lòng bàn tay và gan bàn chân do tác dụng phụ của thuốc điều trị ung thư. Tác dụng phụ trên da cũng có thể gặp ở bất cứ vùng da nào trên cơ thể, đặc biệt những vùng thường xuyên chịu ma sát như do quần áo bó chặt, cọ xát nhiều. Triệu chứng có thể là sưng, mẩn đỏ, ngứa, nặng nhất là khô rát, bong tróc lớp da bên ngoài và lở loét, khiến người bệnh không thể thực hiện được các hoạt động thường ngày. Triệu chứng của hội chứng bàn tay bàn chân: Biểu hiện mức độ nhẹ đến trung bình có thể có: + Đỏ da giống như bị cháy nắng + Cảm giác tê bì, kiến bò, hay kim châm. + Tăng nhạy cảm da, đặc biệt khi chạm vào chỗ nóng + Dày da, sạn da vùng lòng bàn tay, lòng bàn chân Hoặc mức độ nặng hơn, như: + Da sưng khô, nứt, bong da từng mảng + Hình thành bọng nước, vét loét, đau rát + Đau nhiều hạn chế vận động bàn tay, hạn chế đi lại Nguyên nhân của hội chứng bàn tay - bàn chân Một vài loại thuốc điều trị ung thư có ảnh hưởng đến sự phát triển của tế bào da hoặc mạch máu nhỏ ở bàn tay và bàn chân, khi thuốc được đưa vào cơ thể, đi vào máu trong hệ tuần hoàn rồi thoát mạch sẽ gây tổn thương ở những phần mô xung quanh mạch máu, từ đó gây ra hội chứng này. Triệu chứng biểu hiện có thể chỉ là đỏ da cho tới phồng rộp, loét da, gây khó khăn cho hoạt động sinh hoạt hàng ngày. Các thuốc điều trị ung thư thường dùng đang lưu hành ở Việt Nam gây hội chứng bàn tay bàn chân bao gồm: Capecitabine (Xalvobin, Xeloda), Cytarabine, Docetaxel (Taxotere), Doxorubicin, Fluorouracil (5-FU), Idarubicin (Idamycin), Liposomal doxorubicin (Doxil), Paclitaxel (Taxol), Vemurafenib (Zelboraf) Tỉ lệ xuất hiện tác dụng phụ hội chứng bàn tay bàn chân hay gặp hơn ở bệnh nhân điều trị bằng thuốc đích: Axitinib (Inlyta), Cabozantinib (Cabometyx, Cometriq), Regorafenib (Stivarga), Sorafenib (Nexavar), Sunitinib (Sutent), Pazopanib (Votrient) Phòng ngừa và điều trị, chăm sóc khi bị hội chứng bàn tay, bàn chân như thế nào? Hội chứng bàn tay - bàn chân thường biểu hiện rõ rệt nhất trong vòng 6 tuần đầu tiên sau khi bắt đầu điều trị đích. Đối với hóa trị thông thường, hội chứng này có thể xuất hiện sau 2 đến 3 tháng. Nếu bạn phát hiện những triệu chứng sớm của hội chứng này, hoặc thấy triệu chứng tiến triển nặng lên, cần liên hệ ngay với bác sĩ để được hỗ trợ cũng như tư vấn về cách điều trị và chăm sóc. ✅✅✅ Lời khuyên cho bệnh nhân trước khi bắt đầu điều trị hoặc ngay khi có triệu chứng nên thực hiện một số biện pháp như bôi kem theo chỉ định của bác sỹ vào phần da có hiện tượng bất thường; kiểm soát các vết chai ở da; sử dụng đệm lót nếu cần..... giúp phòng ngừa hoặc làm giảm độ nặng phản ứng da bàn tay bàn chân. Ngoài ra bạn nên: + Thoa kem dưỡng ẩm có thể kèm thuốc chống ngứa nếu ban gây ngứa theo hướng dẫn của bác sỹ. + Sử dụng dầu gội trị gàu để làm giảm khó chịu da đầu. + Mặc trang phục bảo vệ như áo dài tay, mang găng tay, vớ dày và đế lót giày + Tránh tắm nước nóng vì nhiệt độ cao có thể làm phát ban nặng hơn + Tránh tiếp xúc với ánh nắng + Thoa kem chống nắng + Khi ra ngoài, đội nón, mũ rộng vành + Sử dụng xà bông nhẹ và tránh chất rửa tay có chứa cồn ✅ Dự phòng hội chứng bàn tay chân như thế nào? Trước 1 ngày điều và 3 – 5 ngày sau điều trị nên tránh tiếp xúc lâu với nước nóng và ánh nắng mặt trời. Tránh đeo găng tay cao su ( như rửa bát ) vì găng giữ nhiệt lâu tại lòng bàn tay. Tránh các hoạt động tạo áp lực lên lòng bàn tay/chân như nhảy, đi bộ nhiều, tập aerobics… hay tránh sử dụng các dụng cụ phải cầm nắm chặt như dụng cụ làm vườn, dao chặt làm bếp … Tránh tiếp xúc xà phòng, các chất tẩy rửa. Mặc quần áo, đi giày dép thông thoáng, không quá chặt. ✅ Xử trí hội chứng bàn tay chân như thế nào? Không có phương thức điều trị đặc hiệu. Có một số phương pháp có thể kiểm soát giảm nhẹ phần nào tác dụng phụ này như dùng túi đá chườm mát lòng bàn tay/chân nhiều lần, mỗi lần 15 – 20 phút hay dùng các kem dưỡng ẩm ( lưu ý tránh chà sát mạnh ) như kem Aveeno, Lubriderm …. Vitamin B6 cũng có thể có hiệu quả dự phòng và kiểm soát. ******************************************** Thực hiện: Điều dưỡng Nguyễn Thị Hạnh Dung - Khoa Hóa trị A6B
