Cách nay vài ngày, tôi nhận cuộc gọi từ bệnh viện tỉnh, xin chuyển một cháu bé 12 tuổi bị đột quỵ giờ thứ 4 do tắc động mạch cảnh trong và não giữa bên phải. Như thường lệ, tôi đồng ý nhận ngay lập tức. Tuy vậy, khi nhớ lại quy định của bảo hiểm y tế về những trường hợp bệnh nhân trẻ em sẽ có thể bị rắc rối khi thanh toán, nếu điều trị tại bệnh viện không có chuyên khoa Nhi. Tôi gọi lại cho đồng nghiệp để thông báo, cần giải thích cho gia đình hiểu tình huống cháu có thể không được chi trả chi phí điều trị. Đáng tiếc, cuối cùng, cháu được chuyển đến một bệnh viện khác. Gia đình cháu bé cư ngụ ở một tỉnh lớn, cách Sài Gòn chỉ khoảng 30 km, tuy nhiên đáng tiếc là chưa có đơn vị đột quỵ đúng nghĩa. Khi xem lại quy trình chuyển bệnh của cháu, tôi thật sự thấy tiếc nuối. (1) Cháu bé được gia đình đưa đến trung tâm y tế huyện giờ thứ 1, không rõ được xử trí gì nhưng hơn 60 phút sau, cháu mới được chuyển bệnh viện tỉnh. (2) Chuyển đến bệnh viện tỉnh giờ thứ 3. Cháu được chụp CT Scan não, và sau đó là MRI-MRA !!! rồi …. liên hệ chuyển viện TPHCM. Thời gian lưu tại bệnh viện tỉnh khoảng 90 phút. (3) Chuyển lên một bệnh viện lớn tại thành phố vào giờ thứ 6 của bệnh, cháu được chỉ định chụp MRI perfusion, mất khoảng 60 phút, và không thể làm gì thêm vì lỏi nhồi máu đã có kích thước 121 ml !!! Quy trình chuyển viện “Stroke pathway” của thế giới hiện nay theo 2 mô hình chủ yếu: “Drip and Ship” và “Mothership”. Trong “Drip and Ship”, BN được chuyển đến đơn vị đột quỵ sơ khởi gần nhất để sử dụng rtPA tĩnh mạch và sau đó chuyển ngay cho trung tâm đột quỵ để lấy huyết khối bằng dụng cụ cơ học. Ngược lại, trong “Mothership”, BN được chuyển thẳng đến trung tâm đột quỵ để rtPA tĩnh mạch và lấy huyết khối (bỏ qua đơn vị đột quỵ sơ khởi gần nhất). Ưu điểm của “Drip and Ship” là có thể bắt đầu liệu pháp rtPA tĩnh mạch sớm hơn, nhưng có thể làm chậm thời gian lấy huyết khối nếu như BN có tắc ĐM não lớn. Một phân tích gộp bao gồm 18 nghiên cứu, với hơn 7000 BN, được công bố gần đây, đã cho thấy mô hình “Mothership” có kết quả tốt hơn. Tuy nhiên, yếu tố có vai trò quyết định việc lựa chọn mô hình nào, chính là khoảng cách giữa cơ sở y tế đầu tiên, hoặc từ nhà BN đến trung tâm đột quỵ có can thiệp mạch. Nếu khoảng cách không quá xa, mô hình “Mothership”, chuyển thẳng lên trung tâm đột quỵ cuối cùng được xem là lựa chọn hợp lý. Qua trường hợp cháu bé đã cho thấy quy trình “Stroke pathway” đã bộc lộ nhiều điểm không hợp lý. Có thể có những lựa chọn khác: (1) Trung tâm y tế huyện nên chuyển thẳng TPHCM vì tỉnh chưa có trung tâm đột quỵ. Khoảng cách 30km, chỉ mất khoảng 60 phút với xe cứu thương chuyên dụng. Nguyên nhân có thể, các nhân viên y tế tại huyện đã không thể nghĩ đến khả năng đột quỵ với một bé 12 tuổi ? (2) Bệnh viện tỉnh, sau khi nhận BN đột quỵ, có thể chuyển thẳng TPHCM mà không cần chụp CT scan hoặc MRI, vì việc khảo sát hình ảnh sẽ làm mất thời gian, trong khi bệnh viện cũng không có khả năng làm được gì thêm !!!. Hoặc, nếu có đơn vị đột quỵ, chỉ cần CT-CTA và bolus rtPA và chuyển ngay khi không có khả năng can thiệp. Với thực trạng mô hình bệnh tật của Việt Nam đã và đang thay đổi, việc quy định một cách “máy móc”, các bệnh viện không có khoa Nhi không được phép điều trị cho trẻ em dưới 16 tuổi, cũng là vấn đề cần xem xét lại một cách nghiêm túc. Đặc biệt khi các đồng nghiệp Nhi khoa chưa có kinh nghiệm điều trị trong một số bệnh lý, như đột quỵ cấp. Đáng suy nghĩ hơn, khi một tỉnh thành lớn, có GDP thuộc hàng cao nhất nước nhưng lại không có bất kỳ đơn vị đột quỵ nào ??? Điều này có nghĩa, cách “ứng xử” tốt nhất của TẤT CẢ cơ sở y tế trong tỉnh đối với những trường hợp đột quỵ cấp đó là, “CHUYỂN, và CHUYỂN KHẨN CẤP !!!”. Khi chưa có đơn vị đột quỵ, xin đừng giữ BN đột quỵ cấp trong giờ Vàng, chỉ để chụp hình và … chẩn đoán./
