Dưới góc độ một người nghiên cứu lâm sàng, theo quan điểm cá nhân mình đánh giá bài thuốc mạnh nhất trị chứng phong thấp là TIỂU HOẠT LẠC ĐAN. Đặc biệt khi phong thấp có thêm yếu tố đàm, gọi là đàm tý, là chứng nặng nhất khi đã có biểu hiện biến dạng khớp, hạn chế cử động, vận động,… Có thể dùng với các thể bệnh như viêm khớp dạng thấp, thoái hóa khớp có biến dạng khớp,… Thành phần gồm có 06 vị Xuyên ô chế, Thảo ô chế, Địa long, Nam tinh, Nhũ hương, Một dược. Công dụng khu phong trừ thấp, hóa đàm thông lạc. Chủ trị phong thấp đờm ứ, chứng tý ngăn trở kinh lạc, gân xương đau nhức, các ngón chân tê, mất cảm giác, các khớp khó duỗi. NÓI QUA VỀ CƠ CHẾ BỆNH Phong hàn thấp nhiệt là các nguyên nhân gây bệnh, có thể từ bên trong hay bên ngoài xâm nhập vào hệ kinh lạc, cân cơ xương khớp tùy vị trí mà có các biểu hiện chứng tý khác nhau. Tuy nhiên có một nguyên nhân gây ra các biểu hiện rất nặng và dễ tạo di chứng đó là đàm. Khi đàm ngưng trệ ở hệ kinh lạc gây ra các biểu hiện biến dạng khớp, chân tay tê mất cảm giác, các khớp co duỗi khó khăn. Gặp trong các trường hợp như phong hàn thấp uất lưu trệ kinh lạc, lâu ngày đàm ngưng ứ trở kinh lạc bất thông hay gây ra các triệu chứng như cơ thể gân mạch đau, các khớp co duỗi khó khăn….Hoặc như trúng phong lâu ngày, thấp đàm ứ huyết trở trệ có các triệu chứng như tay chân tê dại, khớp đùi mông đau… Thì đấy là chứng của bài Tiểu hoạt lạc đan với tác dụng khứ phong trừ thấp, hóa đàm thông lạc, hoạt huyết chỉ thống. XUYÊN Ô và THẢO Ô đều là vị thuốc từ cây ô đầu: Cây ô đầu có hai loại là thảo ô và xuyên ô, trong đó xuyên ô có vỏ màu đen, thảo ô có vỏ màu trắng – về tính năng tác dụng của thảo ô và xuyên ô thì như nhau, cả xuyên ô và thảo ô đều độc nhưng thảo ô độc hơn. Ô đầu khác có xu hướng tác dụng ở bên ngoài, hệ kinh lạc, gân xương là chủ yếu. Đặc biệt ô đầu là một trong những vị thuốc giảm đau vô cùng mạnh trong các bệnh lý cơ xương khớp. Ô đầu (xuyên ô, thảo ô) là những vị trừ hàn thấp rất mạnh mẽ, mạnh đến nỗi tán nhỏ các điểm hàn ngưng. Các chứng hàn ngưng ở cân cơ kinh lạc, hàn ngưng biểu chứng thì ô đầu là đặc trị. Trong các bệnh lý cơ xương khớp thì đau là triệu chứng phổ biến nhất; đau thiên về phong thì lan tỏa và mơ hồ khó định lượng; đau thiên về thấp thì nặng nề, bí bách; đau do hàn thì dữ dội, mạnh mẽ. Đặc biệt khi hàn thấp kết hợp thì đau rất khó chịu, đau nhiều không sưng mấy nhưng lại dễ tìm thấy các điểm đau. Và đây là kiểu đau làm người bệnh vô cùng khó chịu, vì đau kiểu này dai dẳng dùng các thuốc giảm đau cứ hết thuốc là lại đau lại. Và Ô đầu là vị đặc trị của chứng đau kiểu này với tác dụng sưu phong táo thấp trừ hàn, nghĩa là trừ bỏ trực tiếp hàn thấp ra khỏi hệ kinh lạc, nên chỉ được thống. Thông thường chỉ cần dùng Xuyên ô đã mạnh rồi, mà trong bài này còn trọng dụng cả Xuyên ô và Thảo ô. NHŨ HƯƠNG vị cay đắng có sở trường về hoạt huyết chỉ thống, là vị có tác dụng chỉ thống trực tiếp. Mặt khác mùi thơm của nhũ hương có tính luồn lách rất mạnh, lại quy kinh Can nên tác dụng chỉ thống của nhũ hương dùng hay nhất và mạnh nhất ở vùng cân cơ. Chỉ thống vùng cân cơ đối với các chứng tý thuộc phong thấp, chân tay khớp xương đau nhức, ứ tụ sưng đau do ngoại thương gây nên. Ngoài chỉ thống vùng cân cơ Nhũ hương còn có thể chữa các chứng đau do huyết ứ gây nên, tiêu thũng sinh cơ rất hay. Để nói về tính năng tác dụng và ứng dụng thì Nhũ hương và MỘT DƯỢC như nhau không khác gì. Tuy nhiên khả năng tán ứ của Nhũ hương kém hơn so với Một dược, tác dụng của Nhũ hương thiên về hoạt huyết hành khí, còn Một dược thiên về hoạt huyết phá ứ. Cả hai vị thuốc đều qui kinh Can, đều có mùi thơm nên cũng đều có tác dụng chỉ thống trực tiếp vùng cân cơ, các trường hợp đau nhức ở cân cơ nhục, sang thương huyết ứ dùng cặp Nhũ hương Một dược hiệu quả rất cao. Cặp này chuyên về hoạt huyết vùng kinh lạc đặc biệt vùng cân cơ, cặp này phải đặc biệt ghi nhớ. NAM TINH vị đắng cay tính ôn có độc, có thể thăng lên cũng có thể giáng xuống vào kinh Can, đởm. Là vị thuốc không những trừ được đàm ở kinh lạc mà còn trừ được đàm thấp ở tỳ vị, có sở trường về dẹp phong tà chỉ được co cứng, thích hợp với các chứng phong đàm và đàm dai dẳng, là vị có tính ôn táo rất mạnh. Là vị rất đa công năng thắng được thấp, trừ được đàm, khu được phong và trục được huyết ứ. ĐỊA LONG vị mặn tính hàn có tác dụng khu phong trừ thấp, thông kinh mạch. Địa long được biết đến là một vị đi ở ngoài kinh lạc với tác dụng thông kinh hoạt lạc. Bài này dùng đa phần các vị có sức công phá rất mạnh, mặt khác lại là các vị có độc. Nên cần phải hết sức chú ý liều lượng và quy cách bào chế. Mặt khác bài này chuyên về chữa các chứng đàm tý, dùng rất phù hợp với các chứng phong thấp khớp có di chứng, dị dạng, viêm khớp, quanh vai viêm, di chứng tê bại sau trúng phong. Cách dùng làm thành viên, mỗi viên 4g uống trước bữa ăn, uống với nước nóng hoặc uống với rượu, mỗi lần 1 viên, ngày 2 lần.
